فارسی
دکتر حمیده جعفری:استادیار گروه هنر واحد تهران جنوب دانشگاه آزاد اسلامی
جشنواره بینالمللی فصلی آرتونیست، که از تابستان ۱۳۹۹ فعالیت خود را آغاز کرده، تونسته طی ۷ دوره موفق پدیدهای قابل تأمل در عرصه هنرهای تجسمی معاصر ایران و جهان باشد. این جشنواره با ماهیت فصلی و رویکرد مردمی خود، نه تنها ساختاری نوین در برگزاری رویدادهای هنری ارائه داده است، بلکه توانسته در مدتی کوتاه، توجه هنرمندان و نهادهای هنری از بیش از ۸۵ کشور جهان را جلب کند.
در این یادداشت، سعی بر این دارم، با توجه به سوابق و فعالیت موفق این جشنواره و بررسی اسناد، اظهارات دستاندرکاران، داوران و مشارکتکنندگان بینالمللی، به تحلیل جایگاه، نوآوریها و تأثیرات این جشنواره بپردازم.
اهمیت و ضرورت جشنواره آرتونیست
در جهانی که گسستهای فرهنگی و سیاسی روزافزون است، نقش هنر به عنوان زبان مشترک و پل ارتباطی میان ملل، اهمیتی دوچندان یافته است. جشنواره آرتونیست با شعار «هنر ایران؛ پلی میان فرهنگهای جهان» دقیقاً بر این رسالت تکیه دارد. اهمیت این جشنواره را میتوان در چند محور کلیدی خلاصه کرد:
اولا، ایجاد بستری برای گفتوگوی فرهنگی فرامرزی: همانگونه که یحیی مساد، عکاس اردنی اشاره کرده، این جشنواره توانسته ارتباط مؤثری بین هنرمندان کشورهایی مانند اردن و ایران برقرار کند و گامی در جهت «شکلگیری صلح جهانی از سوی هنرمندان» برداشته است. در فضای پرتنش منطقهای، چنین ابتکاراتی دارای ارزش نمادین و عملی فراوان است.
ثانیا، تمرکز بر رویدادهای جهانی با نگاه انتقادی: برگزاری فصلی جشنواره این امکان را فراهم میآورد تا هنرمندان بهطور مستمر و بهروز، به وقایع جهانی (مانند همهگیری کرونا ، یا مسائل آموزشی پساکرونا) واکنش هنری نشان دهند. این ویژگی، جشنواره را از حالت ایستای بسیاری از رویدادهای دوسالانه یا سالانه خارج کرده و به آن حیات پویایی میبخشد.
ثالثا، معرفی چهره فرهنگی و هنری ایران بدون اتکا به نهادهای دولتی: همانگونه که در گزارش روزنامه ایران تأکید شده، این جشنواره «بدون هیچ وابستگی به ارگانهای دولتی» و با تکیه بر سرمایه اعتباری خود توانسته حضوری موفق در عرصه بینالمللی بیابد. این استقلال، وجههای قابل اعتماد و مبتنی بر ارزشهای هنری محض به آن بخشیده است.
نوآوریهای ساختاری و محتوایی
درباره جشنواره آرتونیست از منظر نوآوری و نگاه خلاقانه برگزارکنندگان، سیاست گذاران می توان در چند بخش به موازد زیر اشاره کرد:
– ساختار حکمرانی بینالمللی و غیرمتمرکز: برخلاف بسیاری از جشنوارهها که سیاستگذاری و داوری آنان در انحصار یک کشور یا نهاد خاص است، آرتونیست سعی بر این داشته تا در دورهای مختلف در«شورای سیاستگذاری» خود از هنرمندان صاحبنامی از کشورهای مختلف (مصر، کویت، الجزایر، عمان، امارات، آلمان، کره، ژاپن ، آمریکا، و …) استفاده کند . به گفته سمیره الخلیفه از کویت، همین ویژگی، این جشنواره را بهطور خاص متمایز میکند. این ساختار، نه تنها باعث تنوع دیدگاهها میشود، بلکه احساس تعلق و مسئولیت مشترک را در میان هنرمندان جهان ایجاد میکند.
– فرمت فصلی و چابک: برگزاری منظم جشنواره به صورت فصل، آن را به یک «رویداد زنده و پویا» تبدیل کرده که میتواند با سرعت تحولات جهانی همگام شود. این چابکی در دنیای پرشتاب امروز، مزیتی رقابتی محسوب میشود و امکان مشارکت مداوم هنرمندان را فراهم میآورد.
-توسعه تدریجی و گسترش رشتهای: جشنواره هوشمندانه از یک رشته (کارتون) آغاز کرد و با اطمینان از استقبال و کیفیت، به تدریج بخشهای «عکس» و «پوستر» (و سپس نقاشی دیجیتال) را اضافه نمود. این رویکرد تدریجی، امکان مدیریت کیفی و جذب مخاطب و هنرمند در هر حوزه را فراهم آورد.
۴. فقدان جایزه نقدی و تأکید بر اعتبار هنری: در حالی که بسیاری از جشنوارهها با جوایز سنگین مالی به جذب اثر میپردازند، آرتونیست با اتکا به اعتبار داوران تراز اول جهانی (مانند آنجل بولیگان از مکزیک، رندی بیش از آمریکا، لوک دچیمائکر از بلژیک و بسیاری دیگر) و ارزش نمادین مشارکت، هنرمندان را جذب میکند. همانگونه که رائد خلیل از سوریه در گفتگو با ” روزنامه ایران” اشاره کرده، سرمایه این جشنواره «اعتبار» است. این امر، شرکتکنندگانی را جذب میکند که انگیزه اصلیشان تبادل هنری و دیده شدن در محفلی معتبر است.
تأثیر بر هنر معاصر و جامعه
با توجه به برگزاری ۷ دوره موفق جشنواره آرتونیست در رشته های مختلف ، تأثیرات این جشنواره را میتوان در دو سطح هنر معاصر و جامعه مورد بررسی قرار داد :
در سطح هنر معاصر:
– ایجاد موج نو در عرصه جشنوارههای هنری: با توجه به رویکرد جشنواره های جهانی به صورت سالانه یا دوسالانه ، جشنواره آرتونیست سعی بر این داشته که به عنوان اولین جشنوارهای بین المللی، روند دیگری را طی کند و به صورت فصلی روند دیگری را در عرصه جشنواره های جهانی برای خود تعریف و پایه گذاری کند. . این شیوه برگزاری در دنیای پرشتاب امروز، مزیتی رقابتی محسوب شده و امکان مشارکت مداوم هنرمندان را در خلق آثار فراهم میآورد.
– کمک به استانداردسازی و شبکهسازی جهانی: گردهم آوردن هنرمندان شناخته شده در شورای سیاستگذاری و داوری، ضمن تعامل و همفکری، به ایجاد استانداردهای مورد قبول در عرصه بینالمللی و شکلگیری شبکههای غیررسمی هنری منجر شده است.
– توجه به هنر کارتون و عکس به عنوان رسانههای انتقادی: تمرکز جشنواره بر این دو رشته، که از چابکی و تاثیرگذاری اجتماعی بالایی برخوردارند، جایگاه آنان را به عنوان هنرهای معتبر و تاثیرگذار ارتقا داده است. سحر الزارعی، منتقد اماراتی، به «ارزش استثنایی دادن به عکاسی جهان» توسط این جشنواره اشاره میکند.
در سطح جامعه و روابط بینالملل:
– تقویت دیپلماسی فرهنگی غیردولتی: این جشنواره نمونهای موفق از دیپلماسی فرهنگی مردمی است که تا کنون توانسته تصویری مثبت و نوآورانه ای از نگاه هنرمندان شرکت کننده در این جشنواره را در جهان ارائه دهد.
– ایجاد حس همبستگی و امید: از سوی دیگر تاکید اعضای سیاستگذاری این جشنواره بر مضامینی مانند صلح، عشق و امید در خلال پرداختن به مشکلات جهانی، نگاهی مثبت هنری به جای یأس و ناامیدی حاکم بر فضای بینالمللی بوده است.
– معرفی استعدادهای ایرانی در عرصه جهانی: در عرصه داوری های باید عنوان کرد: با وجود آنکه چهار داور از پنج داور در هر بخش، بینالمللی هستند، هنرمندان ایرانی همواره در میان برگزیدگان حضور پررنگی داشتهاند. این امر نه تنها توانمندی هنری آنان را نشان میدهد، بلکه موقعیتی برای گفتوگوی برابر با هنرمندان جهان فراهم میآورد.
جایگاه جشنواره در ایران و منطقه
در ایران، جشنواره آرتونیست توانسته است خلا یک رویداد منظم، بینالمللی و مستقل در حوزه هنرهای تجسمی را پر کند که می توان به جایگاه آن در موارد زیر اشاره کرد:
– پیشرو در مدل فصلی: این جشنواره در ایران پیشگام مدل فصلی برگزاری رویدادهای هنری بینالمللی است.
– ارتقای جایگاه هنرهای تجسمی: با تمرکز بر کارتون، عکس و پوستر، به ارتقای جایگاه این رشتهها در سلسله مراتب هنری کشور کمک کرده است.
– جلب توجه جامعه هنری جهانی: به گفته علیرضا عطاریانی، رئیس شورای سیاستگذاری، اتفاقات هنری ایران مورد توجه منطقه و جهان است و این جشنواره بستری برای این توجه فراهم کرده است.
از سوی دیگر در سطح منطقه،جشنواره آرتونیست طی ۷ دوره توانست به عنوان یک پلتفرم مشترک و اثرگذار برای هنرمندان خاورمیانه و جهان عمل کند. حضور پررنگ هنرمندان و سیاستگذاران از کشورهای عربی (مانند مصر، کویت، اردن، امارات، عراق، سوریه، عمان و..) نشاندهنده اعتبار و پذیرش آن در منطقه است. این جشنواره میتواند به کاهش شکافهای فرهنگی- سیاسی در منطقه از طریق زبان مشترک هنر کمک کند.
در پایان شاید بشود در یک نگاه کلی به مهمترین وجوه تمایز آرتونیست نسبت به جشنواره های مشابه چنین اشاره کرد: وابسته نبودن به نهادهای دولتی و تأکید بر سرمایه اعتباری آن که حاصل حضورداوران شناخته شده جهانی ، اعضای شورای سیاستگذاری متشکل از اساتید شناخته شده دانشگاهای هنر ایران. در همین راستا نیز ساختار بینالمللی مدیریت و سیاستگذاریدر قالب عدم انحصار در یک ملیت یا فرهنگ خاص. همچنین تناوب فصلی و واکنشگرایی در مقابل دورههای طولانی و از پیش تعیین شده سایر جشنوارهها معتبر و بزرگ جهانی. ضمن اینکه نوع ساختار جشنواره با موضوعاتی که در هر دوره مطرح می شد یک ایجاد گفتوگوی بینارشتهای را در بین مخاطبین هنری رقم می زد.
عدم تأکید بر جوایز نقدی وتمرکز بر اعتبار هنری و شبکهسازی به جای رقابت مالی با چشماندازی غالب بر هنر محض. توانست نگاه نوعی را در شیوه برگزاری جشنواره های بین المللی رقم بزند .
جشنواره بینالمللی فصلی آرتونیست در مدت کوتاه حیات خود، نشان داده است که ایدهای نوآورانه و ضروری برای زمانه ماست. این جشنواره بیش از آنکه یک رقابت هنری متعارف باشد، یک «پروژه فرهنگی» است با آرمانهای بلند برای ایجاد گفتوگو، درک متقابل و صلح از طریق زبان جهانشمول هنر.
آینده موفق این جشنواره، همانگونه که سحر الزارعی منتقد ، نویسنده و مدیر اجرایی برنامههای هنری اماراتی اشاره کرده، در گرو توسعه مستمر، توجه به بسترهای اجتماعی و ارتباطی، و حفظ استقلال و اعتبار آن است. تداوم این مسیر میتواند آرتونیست را نه تنها به یک جشنواره معتبر، بلکه به یک نهاد فرهنگی تاثیرگذار در عرصه جهانی تبدیل کند. این جشنواره ثابت کرده است که هنر میتواند فراسوی مرزها و اختلافات، انسانها را حول محور زیبایی، انتقاد و امید گرد هم آورد.
